Placebo to substancja lub interwencja niemająca swoistych właściwości leczniczych, a mimo to wywołująca u pacjentów poprawę samopoczucia i objawów chorobowych dzięki sile sugestii, oczekiwań i mechanizmów psychologicznych. Termin placebo był używany już w XVIII wieku, ale dopiero w XX wieku badania kliniczne potwierdziły jego rzeczywistą moc terapeutyczną. Placebo może przyjmować postać tabletek cukrowych, soli fizjologicznej, atrap zabiegów medycznych czy fałszywych urządzeń. Mechanizm działania opiera się na aktywacji ośrodkowego układu nerwowego – dochodzi do wydzielania endorfin, dopaminy i innych neuroprzekaźników poprawiających nastrój i redukujących ból. Objawy, które mogą poprawiać się pod wpływem placebo, to bóle przewlekłe, depresja, lęk, bezsenność, objawy somatyczne chorób funkcjonalnych jak zespół jelita drażliwego. Diagnostyka placebo polega na jego wykorzystaniu w badaniach klinicznych jako substancji kontrolnej, która pozwala odróżnić rzeczywiste działanie leku od efektu psychologicznego. Rozpoznanie różnicowe obejmuje reakcję nocebo, czyli pogorszenie objawów wynikające z negatywnych oczekiwań pacjenta. Placebo nie ma zastosowania jako samodzielne leczenie, ale jego efekt terapeutyczny wykorzystywany jest we wspomaganiu terapii, pokazując, jak duże znaczenie ma psychika pacjenta w procesie zdrowienia. Rehabilitacja pacjentów może być wspierana poprzez techniki autosugestii, medytację i pozytywne nastawienie. Profilaktyka psychologiczna obejmuje edukację pacjentów, wzmacnianie ich wiary w skuteczność terapii i budowanie pozytywnej relacji z lekarzem. Rokowanie u osób reagujących na placebo często jest lepsze, nawet jeśli stosowany jest równolegle z klasyczną terapią. Pacjenci pytają często, czy placebo rzeczywiście działa – odpowiedź brzmi: tak, ale tylko w zakresie objawów subiektywnych, a nie wyleczenia chorób obiektywnych jak nowotwory. Badania kliniczne wykorzystywały efekt placebo do oceny skuteczności tysięcy leków i procedur, czyniąc go kluczowym narzędziem w medycynie opartej na dowodach. Efekt placebo ukazuje niezwykłą moc umysłu w leczeniu i wpływ oczekiwań pacjentów na przebieg choroby.
