Stężenie kwasu mlekowego we krwi jest jednym z istotnych parametrów w diagnostyce medycznej, ponieważ odzwierciedla stan metabolizmu komórkowego i pozwala ocenić, czy w organizmie nie dochodzi do zaburzeń równowagi między procesami tlenowymi a beztlenowymi. Kwas mlekowy, zwany inaczej mleczanem, powstaje w wyniku metabolizmu beztlenowego glukozy wtedy, gdy zapotrzebowanie organizmu na energię przewyższa możliwości dostarczania tlenu. Proces ten najczęściej ma miejsce w intensywnym wysiłku fizycznym, ale także w warunkach niedotlenienia tkanek, w chorobach układu oddechowego i krążenia czy w przebiegu ciężkich infekcji. Historia badań nad kwasem mlekowym sięga XIX wieku i od tego czasu stał się on jednym z podstawowych wskaźników metabolizmu w medycynie sportowej i intensywnej terapii. Prawidłowe stężenie kwasu mlekowego we krwi wynosi zwykle od 0,5 do 2,2 mmol/l w spoczynku, a wartości powyżej 4 mmol/l mogą sugerować stan krytyczny organizmu i konieczność natychmiastowej interwencji medycznej. Przyczyny podwyższonego poziomu mleczanu obejmują m.in. wstrząs septyczny, zawał serca, niewydolność oddechową, ciężką anemię, zaburzenia metaboliczne, choroby wątroby czy przedawkowanie niektórych leków. Objawy towarzyszące wysokiemu stężeniu kwasu mlekowego to osłabienie, przyspieszony oddech, potliwość, zawroty głowy, zaburzenia świadomości, a w skrajnych przypadkach śpiączka. Diagnostyka polega na badaniu krwi tętniczej lub żylnej i oznaczeniu poziomu mleczanu, często w ramach gazometrii. Różnicowanie obejmuje inne przyczyny zaburzeń metabolicznych i kwasicy, takie jak hipoglikemia, zatrucia czy niewydolność nerek. Leczenie zależy od przyczyny – w przypadku wysiłku fizycznego wystarczy odpoczynek i nawodnienie, natomiast w stanach chorobowych konieczne jest natychmiastowe leczenie przyczynowe, tlenoterapia, wyrównanie gospodarki elektrolitowej i leczenie w warunkach szpitalnych. Rehabilitacja polega na kontroli chorób przewlekłych, eliminacji czynników ryzyka jak alkohol czy leki uszkadzające wątrobę, a także stopniowej adaptacji organizmu do wysiłku. Rokowanie zależy od przyczyny podwyższonego poziomu mleczanu – w przypadku powikłań septycznych czy zawału serca może być ciężkie, natomiast u sportowców po wysiłku wysoka wartość szybko się normalizuje. Profilaktyka pierwotna to dbanie o zdrowy tryb życia, unikanie przewlekłego stresu, utrzymywanie prawidłowej wydolności oddechowej i krążeniowej, a także planowanie aktywności fizycznej dostosowanej do aktualnych możliwości organizmu. Nowoczesne badania wskazują, że monitorowanie poziomu mleczanu jest coraz częściej stosowane w ocenie skuteczności terapii intensywnej u pacjentów w stanie krytycznym oraz jako narzędzie pozwalające przewidywać rokowanie w wielu chorobach. Pacjenci i ich bliscy powinni być świadomi, że regularne badania, zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych, pozwalają na wczesne wykrycie zaburzeń metabolicznych i zapobieganie poważnym powikłaniom.
