Program 12 kroków alkoholika to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i stosowanych metod wsparcia w walce z uzależnieniem od alkoholu. Wywodzi się z działalności wspólnoty Anonimowych Alkoholików powstałej w USA w latach 30. XX wieku i od tego czasu pomógł milionom osób na całym świecie. Jest to koncepcja, która łączy w sobie elementy samopomocy, wspólnoty wsparcia oraz pracy nad własnym rozwojem duchowym i psychicznym. Terapia oparta na 12 krokach zakłada uznanie własnej bezsilności wobec alkoholu, przyjęcie pomocy z zewnątrz, refleksję nad dotychczasowym życiem, naprawę wyrządzonych krzywd i dążenie do poprawy swojego funkcjonowania. Program nie opiera się wyłącznie na aspektach religijnych, choć zawiera elementy duchowości, co bywa przedmiotem dyskusji. W Polsce terapia ta często stanowi część szerszych programów przeciwalkoholowych i jest stosowana w połączeniu z leczeniem ambulatoryjnym lub szpitalnym. Typowe objawy, które uczą uczestników dostrzegać, to mechanizmy uzależnienia, takie jak zaprzeczanie, minimalizowanie problemu, poczucie winy i izolacja społeczna. Program rozwija w uczestnikach stopniowe przechodzenie od uznania problemu, do pracy nad sobą i odbudowy relacji z innymi. Jednym z ważnych elementów jest spotykanie się w grupach wsparcia, wymiana doświadczeń i poczucie, że nie jest się samotnym w walce z chorobą. Programu nie traktuje się jako klasycznej terapii psychologicznej, lecz raczej jako proces samodoskonalenia i pracy z ludźmi o podobnych doświadczeniach. W praktyce wielu pacjentów łączy program 12 kroków z psychoterapią indywidualną, farmakoterapią lub terapiami behawioralnymi, co daje najlepsze efekty. Główne korzyści to redukcja nawrotów, poprawa samokontroli, rozwijanie poczucia odpowiedzialności za własne życie oraz często lepsze rokowania w sytuacjach wysokiego ryzyka ponownego sięgnięcia po alkohol. Program wyróżnia się tym, że daje konkretne narzędzia do pracy codziennej, uczy mechanizmów radzenia sobie ze stresem, motywuje do aktywności społecznej i otwartości wobec innych. Powikłania niepodjęcia terapii to pogłębianie się choroby alkoholowej, nasilanie objawów somatycznych i psychicznych, rozwój marskości wątroby, zaburzeń metabolicznych, depresji czy ryzyka samobójstwa. Rokowania zależą od zaangażowania pacjenta i regularnego stosowania założeń programu. Profilaktyka i styl życia wspierający terapię polegają na unikaniu sytuacji wysokiego ryzyka, budowaniu zdrowych relacji społecznych, aktywności fizycznej, planowaniu dnia i korzystaniu ze wsparcia wspólnotowego.
