Lunatykowanie, znane w medycynie jako somnambulizm, to zaburzenie snu polegające na wykonywaniu różnych czynności w czasie głębokiego snu, najczęściej chodzenia, ale także mówienia, siadania na łóżku czy nawet prowadzenia samochodu. Historia obserwacji tego zjawiska sięga czasów starożytnych, kiedy uważano je za przejaw działania sił nadprzyrodzonych, natomiast współczesna nauka tłumaczy je nieprawidłowościami w fazie NREM snu. Przyczyny lunatykowania to predyspozycje genetyczne, brak snu, stres, gorączka, spożycie alkoholu, choroby układu nerwowego czy stosowanie niektórych leków. Objawy obejmują przemieszczanie się podczas snu, brak kontaktu z otoczeniem, otwarte oczy i brak reakcji na próby obudzenia. Nietypowe objawy to skłonność do wykonywania złożonych czynności, jak gotowanie czy wychodzenie na zewnątrz. Powikłania wynikają z ryzyka urazów, upadków, wypadków komunikacyjnych oraz możliwości zagrożenia dla domowników, jeśli lunatyk np. nieświadomie używa ostrych narzędzi. Diagnostyka polega na wywiadzie, badaniach polisomnograficznych oraz analizie stylu życia i czynników stresowych. Różnicowanie obejmuje inne parasomnie, epilepsję nocną czy zaburzenia psychiczne. Leczenie w łagodnych przypadkach polega na higienie snu, zmniejszeniu stresu, unikaniu kofeiny i alkoholu, natomiast w cięższych można stosować leki uspokajające i nasenne pod kontrolą lekarza. Niefarmakologiczne strategie to zabezpieczenie mieszkania – zamykanie drzwi i okien, usuwanie niebezpiecznych przedmiotów, stosowanie alarmów przy drzwiach. Rehabilitacja obejmuje terapię behawioralną i wsparcie psychologiczne w przypadku przewlekłego stresu. Profilaktyka polega na regularnym, zdrowym śnie i unikaniu czynników wyzwalających. Rokowanie jest zazwyczaj dobre – wielu pacjentów wyrasta z lunatykowania w dorosłości, choć u niektórych może utrzymać się przez całe życie. Najczęściej zadawane pytania dotyczą tego, czy lunatyk można wybudzić, czy lunatykowanie jest groźne i czy wymaga leczenia. Odpowiedź brzmi: zwykle nie zaleca się gwałtownego budzenia lunatyka, lepiej bezpiecznie odprowadzić go do łóżka. Badania nad lunatykowaniem koncentrują się na neuronach odpowiedzialnych za kontrolę świadomości w czasie snu, co daje nadzieję na lepsze metody leczenia w przyszłości.
