Markery nowotworowe to substancje, najczęściej białka lub ich fragmenty, produkowane przez komórki nowotworowe lub organizm w odpowiedzi na rozwijający się nowotwór, które mogą być wykrywane w surowicy krwi, moczu czy płynach ustrojowych, i służą jako wskaźniki pomocnicze w diagnostyce onkologicznej. Ich historia w medycynie sięga połowy XX wieku, kiedy to odkryto pierwsze antygeny związane z nowotworami, a obecnie oznaczenia markerów są rutynowo stosowane we wspomaganiu rozpoznania, monitorowaniu leczenia i wykrywaniu nawrotów choroby. Do najczęściej badanych markerów należą antygeny takie jak PSA w raku prostaty, CA-125 w raku jajnika, CA-19-9 w raku trzustki i przewodu pokarmowego, CEA w nowotworach jelita grubego, AFP w nowotworach wątroby czy HCG w nowotworach germinalnych. Markery nowotworowe nie są testem przesiewowym samym w sobie, ponieważ ich poziom może ulegać zmianom również w stanach niezwiązanych z nowotworem, dlatego zawsze interpretowane są w kontekście innych badań obrazowych i klinicznych. Diagnostyka onkologiczna z użyciem markerów obejmuje pobranie krwi i oznaczenie odpowiednich antygenów laboratoryjnie, a rozpoznanie różnicowe wymaga zestawienia wyników z objawami, historią choroby pacjenta oraz wynikami obrazowymi jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Koszty badań markerów nowotworowych są zróżnicowane w zależności od placówki i liczby analizowanych antygenów, w Polsce ceny prywatne wahają się zazwyczaj od kilkudziesięciu do kilkuset złotych za oznaczenie jednego markera, natomiast w szczególnych przypadkach badania te są wykonywane bezpłatnie w ramach NFZ, o ile istnieje uzasadnienie medyczne. Pacjenci często pytają, czy wysokie stężenie markera oznacza raka – odpowiedź brzmi, że nie zawsze, ponieważ podwyższenie może wystąpić również w stanach zapalnych, marskości wątroby, łagodnych guzach czy w czasie ciąży. Dlatego markery pełnią rolę pomocniczą, a nie samodzielnego testu diagnostycznego. Leczenie nowotworów jest procesem kompleksowym, a oznaczenia markerów pozwalają ocenić skuteczność terapii i monitorować ewentualne nawroty. Rozwój technologii laboratoryjnych pozwala obecnie na coraz szybsze i bardziej precyzyjne oznaczanie markerów, co zwiększa ich wartość kliniczną. Rokowanie pacjentów zależy od rodzaju i stadium nowotworu, ale regularne badania markerów w połączeniu z innymi metodami diagnostycznymi pozwalają na szybszą reakcję i skuteczniejsze leczenie. Profilaktyka pierwotna polega na dbaniu o zdrowy styl życia i wykonywaniu badań kontrolnych, aby ewentualne zmiany nowotworowe wykryć we wczesnym stadium.
