Kraniotomia i kraniektomia to dwie poważne procedury neurochirurgiczne polegające na otwarciu czaszki w celu dotarcia do mózgu, które mimo podobieństw różnią się zakresem i celem. Historia rozwoju tych technik sięga czasów starożytnych, kiedy wykonywano trepanacje, jednak dopiero współczesna medycyna pozwoliła na ich bezpieczne stosowanie w leczeniu wielu chorób neurologicznych. Kraniotomia polega na czasowym usunięciu fragmentu kości czaszki, który po zakończeniu operacji zostaje na miejscu odtworzony, natomiast kraniektomia oznacza trwałe usunięcie fragmentu kości, aby odciążyć mózg w sytuacjach nagłego wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Przyczyny wykonania takich operacji obejmują guzy mózgu, krwiaki, tętniaki, urazy czaszkowo-mózgowe, ciężkie infekcje oraz malformacje naczyniowe. Czynniki ryzyka to nadciśnienie, miażdżyca, predyspozycje genetyczne, urazy i choroby przewlekłe. Objawy chorób wymagających kraniotomii obejmują bóle głowy, napady padaczkowe, zaburzenia widzenia, porażenia i problemy poznawcze. Wskazaniem do kraniektomii są sytuacje zagrożenia życia, takie jak masywne udary mózgu, ciężkie krwotoki i obrzęk, który nie ustępuje innymi metodami. Nietypowo objawy mogą rozwijać się powoli i być mylone z zaburzeniami psychiatrycznymi. Przebieg zabiegu obejmuje nacięcie skóry, usunięcie fragmentu kości czaszki z użyciem specjalnej piły i dostęp neurochirurga do struktur mózgu. W przypadku kraniotomii kość jest odkładana i ponownie zamocowana, w kraniektomii zaś pozostawia się okno kostne. Powikłania obejmują zakażenia, krwotoki, obrzęk mózgu i ryzyko deficytów neurologicznych. Diagnostyka przedoperacyjna obejmuje tomografię komputerową, rezonans magnetyczny i angiografię. Rozpoznanie różnicowe obejmuje inne schorzenia neurologiczne, które nie wymagają interwencji chirurgicznej. Leczenie farmakologiczne obejmuje leki przeciwobrzękowe, przeciwpadaczkowe, przeciwzakrzepowe i antybiotyki profilaktyczne. Rehabilitacja po zabiegach neurochirurgicznych jest długotrwała i obejmuje fizjoterapię, terapię zajęciową, rehabilitację poznawczą i psychologiczną. Rokowanie zależy od przyczyny operacji, ogólnego stanu pacjenta i czasu reakcji. Profilaktyka polega na kontroli chorób naczyniowych, unikanie urazów głowy i wczesne leczenie infekcji. Pacjenci często pytają, jaka jest różnica między tymi metodami – odpowiedź brzmi, że kraniotomia jest zabiegiem planowym z odtworzeniem kości, a kraniektomia procedurą ratującą życie bez jej przywrócenia. Najnowsze badania kliniczne oceniają wpływ nowoczesnych systemów neuronawigacji i technologii śródoperacyjnego monitorowania na poprawę skuteczności operacji.
