Bezpośredni masaż serca to wysoko specjalistyczna procedura resuscytacyjna wykonywana najczęściej na sali operacyjnej lub w sytuacjach wyjątkowych zagrożenia życia, kiedy pośredni masaż serca, czyli uciskanie klatki piersiowej, okazuje się nieskuteczny. Zabieg polega na manualnym uciskaniu serca przez lekarza po otwarciu klatki piersiowej, co umożliwia mechaniczną stymulację krążenia krwi i utrzymanie perfuzji mózgowej i wieńcowej do czasu przywrócenia spontanicznej czynności serca. Historia tej metody sięga początków XX wieku, kiedy w chirurgii klatki piersiowej podejmowano próby bezpośredniej resuscytacji. Obecnie stosuje się ją niezwykle rzadko, jednak w wybranych sytuacjach stanowi jedyną szansę na przeżycie pacjenta. Wskazaniami są m.in. asystolia, ciężkie zaburzenia rytmu, zatrzymanie krążenia podczas operacji kardiochirurgicznej lub po ciężkim urazie klatki piersiowej. Czynniki ryzyka obejmują urazy penetrujące klatki piersiowej, tamponadę serca czy masywne krwotoki. Objawy, które prowadzą do konieczności podjęcia takiej procedury, zwykle są nagłe i dramatyczne, obejmują brak tętna, utratę przytomności i zatrzymanie oddechu. Powikłania mogą być poważne, w tym uszkodzenie mięśnia sercowego, duże krwawienia czy zakażenia. Diagnostyka w praktyce opiera się na szybkim rozpoznaniu zatrzymania krążenia oraz braku skuteczności resuscytacji pośredniej. Leczenie i rehabilitacja po takim zabiegu zależą od przyczyny zatrzymania krążenia i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Rokowanie bywa poważne, ale w sytuacjach wybranych, np. podczas operacji w obecności wyszkolonego zespołu, szansa na przywrócenie krążenia i przeżycie jest istotna. Profilaktyka pierwotna polega na utrzymywaniu zdrowego serca dzięki kontroli ciśnienia krwi, leczeniu chorób przewlekłych i zdrowemu trybowi życia, natomiast wtórna obejmuje opiekę kardiologiczną, wszczepienie kardiowertera-defibrylatora u osób wysokiego ryzyka czy farmakoterapię arytmii. Pacjenci i rodziny często pytają, czy istnieje różnica między masażem bezpośrednim a pośrednim – tak, różnica polega na dostępie do mięśnia sercowego, który w bezpośrednim masażu uciska się ręcznie. Obecnie trwają badania kliniczne nad nowymi technologiami wspierającymi resuscytację, w tym urządzeniami mechanicznymi, które mogą zastąpić manualny masaż serca i zwiększać skuteczność działań ratujących życie.
