ACTH, czyli hormon adrenokortykotropowy, jest substancją produkowaną przez przysadkę mózgową, która odgrywa kluczową rolę w regulacji pracy nadnerczy, a tym samym wpływa na wydzielanie kortyzolu – hormonu stresu. Jest to jeden z podstawowych elementów układu podwzgórze–przysadka–nadnercza, który odpowiada za adaptację organizmu do stresu, regulację ciśnienia krwi, metabolizm glukozy i białek oraz prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Normy stężeń ACTH różnią się w zależności od laboratorium, ale zazwyczaj mieszczą się w przedziale kilku do kilkudziesięciu pg/ml, przy czym wartości mogą się różnić rano i wieczorem ze względu na naturalny rytm dobowy wydzielania. Podwyższone stężenie ACTH może wskazywać na chorobę Addisona, przerost nadnerczy, guzy produkujące ACTH lub zespół Cushinga. Z kolei niskie stężenia mogą być objawem wtórnej niewydolności kory nadnerczy, niedoczynności przysadki czy długotrwałej terapii glikokortykoidami. Objawy zaburzeń związanych z nieprawidłowym poziomem ACTH to zmęczenie, spadek odporności, wahania ciśnienia krwi, zmiany masy ciała, zaburzenia nastroju czy skłonność do nawracających infekcji. Diagnostyka obejmuje oznaczenie stężenia ACTH we krwi, badania poziomu kortyzolu, testy obciążeniowe, rezonans przysadki lub nadnerczy, a także konsultacje endokrynologiczne. Leczenie zależy od rozpoznania – w przypadku niedoboru stosuje się substytucję hormonalną, a przy nadmiarze konieczne może być leczenie operacyjne guza lub farmakologiczne hamowanie wydzielania hormonów. Rokowania zależą od przyczyny i szybkości rozpoznania problemu. Wspierająco zaleca się prowadzenie zdrowego trybu życia, unikanie przewlekłego stresu, zbilansowaną dietę bogatą w białko, witaminy i minerały oraz odpowiednią ilość snu. Profilaktyka obejmuje regularne kontrole endokrynologiczne w grupach ryzyka, szczególnie u osób przewlekle leczonych glikokortykosteroidami czy z chorobami autoimmunologicznymi.
