Aleksytymia to zaburzenie polegające na trudnościach w rozpoznawaniu, nazywaniu i wyrażaniu emocji, które dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, choć częściej występuje u mężczyzn i u osób z niektórymi zaburzeniami psychicznymi czy neurologicznymi. Jest definiowana jako deficyt w zakresie introspekcji emocjonalnej i często współistnieje z depresją, lękiem, zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz chorobami psychosomatycznymi. Szacuje się, że objawy aleksytymii dotyczą od 10 do 15% populacji, a jej obecność może znacząco wpływać na jakość życia, relacje interpersonalne i zdolność radzenia sobie ze stresem. Do charakterystycznych objawów należą: trudność w rozróżnianiu emocji od doznań fizjologicznych, brak umiejętności opisywania uczuć, skłonność do myślenia konkretno-operacyjnego bez odniesień do emocji, ograniczona wyobraźnia i trudności w empatii. Osoby z aleksytymią mogą doświadczać somatyzacji, czyli przenoszenia napięcia emocjonalnego na ciało, co objawia się bólami głowy, zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi czy przewlekłym zmęczeniem. Przyczyny aleksytymii nie są w pełni poznane – wskazuje się na uwarunkowania genetyczne, zaburzenia w strukturach mózgowych odpowiedzialnych za integrację emocjonalno-poznawczą, doświadczenia wczesnodziecięce takie jak brak bezpiecznej więzi z opiekunem lub wychowanie w środowisku, gdzie emocje były bagatelizowane. Diagnostyka opiera się na wywiadzie psychologicznym, testach samoopisowych takich jak Toronto Alexithymia Scale oraz ocenie współistniejących zaburzeń. Leczenie aleksytymii nie jest proste – nie ma leków celowanych, ale stosuje się psychoterapię, szczególnie nurty poznawczo-behawioralne oraz terapię skoncentrowaną na emocjach, które uczą rozpoznawania i nazywania stanów afektywnych. Wspierająco wykorzystuje się techniki mindfulness i trening uważności na emocje oraz psychoedukację. Rokowanie zależy od stopnia nasilenia i współistniejących chorób – osoby z łagodną postacią mogą znacznie poprawić swoją zdolność funkcjonowania emocjonalnego, natomiast w cięższych przypadkach terapia jest długotrwała. Profilaktyka obejmuje kształtowanie umiejętności emocjonalnych już od dzieciństwa, promowanie otwartej komunikacji w rodzinach i środowisku szkolnym, a także dbanie o higienę psychiczną i relaks. Zdrowy styl życia, prawidłowa dieta, aktywność fizyczna i redukcja stresu wspierają proces terapii i poprawę ogólnego samopoczucia.
