Alergeny to substancje zdolne do wywoływania reakcji alergicznych u osób predysponowanych, czyli takich, których układ odpornościowy nieprawidłowo reaguje na kontakt z nieszkodliwymi składnikami środowiska. Mogą mieć pochodzenie roślinne, zwierzęce, pokarmowe, chemiczne lub mikrobiologiczne. Do najczęstszych alergenów zalicza się pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, zarodniki pleśni, pokarmy takie jak orzeszki, mleko, jaja, gluten, ryby, a także lateks i niektóre metale. Wniknięcie alergenu do organizmu prowadzi do pobudzenia limfocytów i produkcji przeciwciał klasy IgE, które uruchamiają reakcję zapalną z udziałem histaminy, prostaglandyn i cytokin. Objawy mogą obejmować wodnisty katar, kichanie, łzawienie oczu, pokrzywkę, świąd skóry, bóle brzucha, biegunkę, a także duszności i napady astmy. Niekiedy alergeny powodują ciężką reakcję anafilaktyczną zagrażającą życiu. Częstotliwość alergii w krajach rozwiniętych wciąż rośnie, a WHO określa ją mianem choroby cywilizacyjnej XXI wieku. Czynniki ryzyka obejmują predyspozycje genetyczne, zanieczyszczenia powietrza, palenie tytoniu w otoczeniu dziecka, modyfikacje diety oraz tzw. hipotezę higieniczną zakładającą, że zbyt sterylne warunki życia zmniejszają odporność na alergeny. Diagnostyka polega na przeprowadzaniu testów skórnych punktowych, oznaczaniu swoistych IgE w surowicy, prób eliminacyjnych w diecie oraz prowokacji doustnych pod kontrolą medyczną. Leczenie obejmuje unikanie kontaktu z alergenem, stosowanie leków przeciwhistaminowych, glikokortykosteroidów miejscowych i wziewnych, a w razie ciężkich reakcji – adrenaliny. Skuteczną metodą jest immunoterapia swoista (odczulanie), która polega na stopniowym podawaniu małych dawek alergenu w celu wywołania tolerancji immunologicznej. Rokowanie zależy od rodzaju alergii, ich nasilenia i współistnienia astmy czy atopowego zapalenia skóry, ale odpowiednia terapia i higiena życia pozwalają znacznie ograniczyć objawy. Profilaktyka obejmuje karmienie piersią w pierwszych miesiącach życia, unikanie ekspozycji na dym tytoniowy, zdrową dietę bogatą w antyoksydanty, aktywność fizyczną i dbałość o czyste środowisko domowe.
