Amoniak w moczu to jeden z parametrów biochemicznych ocenianych w diagnostyce laboratoryjnej, którego analiza pozwala określić zaburzenia gospodarki azotowej i równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie. Amoniak to produkt końcowy przemian białkowych, powstający w jelitach w wyniku rozkładu aminokwasów, a następnie transportowany jest do wątroby, gdzie ulega przemianie w mocznik i wydalany jest przez nerki. W warunkach prawidłowych niewielkie ilości amoniaku obecne są w moczu, jednak jego podwyższony poziom może świadczyć o poważnych schorzeniach wątroby, nerek czy zaburzeniach metabolicznych. Najczęstsze powody oznaczania stężenia amoniaku w moczu to podejrzenie encefalopatii wątrobowej, zaburzeń cyklu mocznikowego, kwasicy metabolicznej, niewydolności nerek oraz ocena równowagi kwasowo-zasadowej u pacjentów w stanie ciężkim. Objawy kliniczne związane z nadmiarem amoniaku mogą obejmować senność, dezorientację, drżenia mięśniowe, splątanie, a w ciężkich przypadkach nawet śpiączkę. Zbyt niski poziom amoniaku występuje rzadko, ale może towarzyszyć niedoborowi substratów białkowych lub niewłaściwej diecie. Do wykonania badania konieczne jest pobranie próbki moczu, najczęściej dobowego, w warunkach laboratoryjnych i zabezpieczenie jej przed utratą amoniaku w wyniku ulatniania. Interpretacja wyników jest złożona i zawsze zależy od stanu klinicznego pacjenta, przyjmowanych leków oraz współistniejących chorób. Leczenie przy nieprawidłowych wynikach zależy od przyczyny – w przypadku chorób wątroby stosuje się dietę z ograniczeniem białka, leki wiążące amoniak w przewodzie pokarmowym jak laktuloza czy ryfaksymina, a przy niewydolności nerek konieczne może być leczenie nerkozastępcze w postaci dializ. Rokowanie zależy od przyczyny zwiększonego stężenia amoniaku – w chorobach przewlekłych wątroby podwyższone wartości są sygnałem procesów prowadzących do encefalopatii i wymagają stałego monitorowania. Profilaktyka obejmuje dbanie o zdrową wątrobę poprzez unikanie alkoholu, stosowanie diety lekkostrawnej, ograniczanie białka zwierzęcego przy wskazaniach medycznych, regularne badania kontrolne funkcji wątroby i nerek oraz leczenie chorób przewlekłych na wczesnym etapie. Styl życia wspierający prawidłowy metabolizm amoniaku to aktywność fizyczna, zdrowa dieta bogata w warzywa i błonnik, a także unikanie toksyn i leków uszkadzających wątrobę.
