Badanie gospodarki żelazem – na czym polega i jakie ma znaczenie diagnostyczne

Badanie gospodarki żelazem to grupa testów laboratoryjnych oceniająca ilość i metabolizm żelaza w organizmie, które mają kluczowe znaczenie w diagnostyce niedokrwistości, hemochromatozy, chorób przewlekłych czy stanów zapalnych. Badania tego typu zaczęto rozwijać już w XX wieku, gdy odkryto rolę żelaza w syntezie hemoglobiny i w procesach metabolicznych. Żelazo pełni funkcję transportową, magazynującą i enzymatyczną, dlatego jakiekolwiek zaburzenia jego gospodarki szybko odbijają się na zdrowiu człowieka. Do głównych testów należą oznaczenie żelaza w surowicy, ferrytyny, transferyny, całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC) oraz wysycenia transferyny. Badanie wykonuje się przy podejrzeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza, podejrzeniu nadmiernej akumulacji żelaza, diagnostyce chorób przewlekłych, kontrolnie u pacjentów leczonych suplementami czy przy zaburzeniach wchłaniania. Czynniki ryzyka zaburzeń gospodarki żelazem obejmują złe nawyki żywieniowe, obfite miesiączki, ciążę, choroby przewodu pokarmowego, przewlekłe krwawienia, uwarunkowania genetyczne oraz przewlekłe zakażenia. Objawy niedoboru żelaza to przewlekłe zmęczenie, bladość skóry, osłabienie, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, bóle głowy, problemy z koncentracją, a nietypowe objawy to np. spaczone łaknienie czy uczucie pieczenia języka. Nadmiar żelaza, jak w hemochromatozie, prowadzi do uszkodzenia wątroby, serca i trzustki. Diagnostyka obejmuje pobranie krwi żylnej, a także badania obrazowe w przypadku podejrzenia odkładania się złogów w narządach. Interpretacja wyników wymaga korelacji z objawami, gdyż ferrytyna może być podwyższona także w stanach zapalnych. Leczenie zależy od wyniku – w niedoborach stosuje się suplementację doustną lub dożylną preparatami żelaza, w nadmiarze wykonuje się upusty krwi lub stosuje leki wiążące żelazo. Profilaktyka wtórna polega na kontrolowaniu poziomu żelaza u pacjentów leczonych przewlekle, natomiast profilaktyka pierwotna na zbilansowanej diecie, dbaniu o zdrowie przewodu pokarmowego i unikaniu nadmiernej suplementacji. Rokowanie w przypadku niedoboru żelaza jest dobre przy prawidłowej terapii, natomiast w hemochromatozie brak leczenia prowadzi do poważnych powikłań narządowych. Wskazówki praktyczne dla pacjentów to zgłaszanie lekarzowi wszystkich objawów zmęczenia i osłabienia, unikanie samodzielnego przyjmowania preparatów żelaza bez diagnostyki oraz wykonywanie regularnych badań krwi w przypadku przewlekłych schorzeń. Najczęściej pacjenci pytają, czy dieta bogata w czerwone mięso zawsze zapobiega niedoborom – odpowiedź brzmi nie, ponieważ wchłanianie żelaza zależy także od pracy przewodu pokarmowego i współistniejących chorób. Obecne badania kliniczne koncentrują się na lepszym zrozumieniu genetycznych uwarunkowań hemochromatozy i wykorzystaniu markerów molekularnych w diagnostyce.