Białaczka monocytowa to rzadki podtyp białaczek zaliczanych do nowotworów krwi i szpiku, charakteryzujący się nieprawidłowym rozrostem komórek układu monocytoidalnego w szpiku kostnym i krwi obwodowej. W historii hematologii jednostka ta została opisana w XX wieku jako odrębny podtyp ostrej białaczki szpikowej oraz jako przewlekła białaczka monocytowa, co pozwala wyróżnić różne jej odmiany o odmiennym przebiegu klinicznym. Częstość występowania jest niewielka i szacuje się, że stanowi ona kilka procent wszystkich białaczek szpikowych, częściej występując u osób starszych. Do głównych przyczyn zaliczane są mutacje w komórkach progenitorowych szpiku, a czynnikami ryzyka są predyspozycje genetyczne, wcześniejsze leczenie cytostatykami, radioterapia, ekspozycja na benzen i toksyczne rozpuszczalniki, a także zaburzenia hematologiczne mogące przechodzić w fazę nowotworową. Objawy białaczki monocytowej obejmują osłabienie, bladość skóry, gorączkę, nocne poty, powiększenie śledziony i wątroby, bóle kostno-stawowe oraz skłonność do infekcji i krwawień. Nietypowe symptomy mogą obejmować zajęcie skóry w postaci nacieków leukemicznych, a także objawy neurologiczne w przypadku nacieków w ośrodkowym układzie nerwowym. Nieleczona choroba prowadzi do ciężkich powikłań jak sepsa, niewydolność narządowa czy masywne krwawienia. Diagnostyka opiera się na badaniu morfologii krwi, rozmazie ręcznym, cytometrii przepływowej oraz biopsji szpiku, w którym stwierdza się większy odsetek monocytów i ich prekursorów. Badania cytogenetyczne i molekularne pomagają wykryć charakterystyczne mutacje, co ma znaczenie w leczeniu. Rozpoznanie różnicowe obejmuje inne białaczki szpikowe, chłoniaki białaczkowe, reakcje odczynowe w przebiegu infekcji i niektóre choroby autoimmunologiczne. Leczenie zależy od postaci choroby – w ostrych postaciach stosuje się intensywną chemioterapię wielolekową, w tym cytarabina i antracykliny, często z następczym przeszczepieniem szpiku od dawcy zgodnego. W przewlekłej białaczce monocytowej leczenie obejmuje hydroksymocznik, leki hipometylacyjne jak azacytydyna czy decytabina, a także nowoczesne inhibitory szlaków molekularnych testowane w badaniach klinicznych. Ważnym elementem terapii jest leczenie wspomagające, w tym przetoczenia krwi, profilaktyka antybiotykowa, rehabilitacja w przypadku znużenia i profilaktyka wtórna powikłań infekcyjnych. Rokowanie zależy od wieku pacjenta, obecności mutacji genetycznych i odpowiedzi na leczenie; średni czas przeżycia jest zróżnicowany i wynosi od kilkunastu miesięcy w przypadku ostrych białaczek po kilka lat w przewlekłych postaciach. Profilaktyka pierwotna polega na ochronie przed czynnikami toksycznymi, zdrowym trybie życia i kontrolach hematologicznych u osób obciążonych. Pacjenci i ich rodziny powinni wiedzieć o możliwości korzystania z grup wsparcia i programów rehabilitacyjnych, które poprawiają jakość życia. Nowe metody, jak immunoterapia czy terapie celowane, dają nadzieję na skuteczniejsze leczenie w przyszłości.
