Demielinizacja to proces patologiczny polegający na uszkodzeniu lub utracie osłonki mielinowej otaczającej włókna nerwowe w mózgu, rdzeniu kręgowym i nerwach obwodowych. Mielina jest strukturą lipidowo-białkową pełniącą funkcję izolacyjną i przyspieszającą przewodnictwo impulsów nerwowych. Jej degradacja prowadzi do spowolnienia lub zaburzenia transmisji sygnałów, co skutkuje poważnymi problemami neurologicznymi. Historia badań nad chorobami demielinizacyjnymi sięga XIX wieku, kiedy opisano pierwsze przypadki stwardnienia rozsianego. Przyczyny demielinizacji obejmują mechanizmy autoimmunologiczne, infekcje wirusowe, czynniki środowiskowe oraz uwarunkowania genetyczne. Czynniki ryzyka to m.in. predyspozycje rodzinne, niewłaściwa reakcja układu odpornościowego, narażenie na toksyny czy niedobór witaminy D. Objawy są zróżnicowane i mogą obejmować zaburzenia widzenia, osłabienie mięśni, drżenia, zaburzenia równowagi, problemy poznawcze, przewlekłe zmęczenie czy zaburzenia czucia. Przebieg jest najczęściej przewlekły i postępujący, z okresami remisji i zaostrzeń. Do chorób demielinizacyjnych zalicza się stwardnienie rozsiane, neuromyelitis optica, chorobę Devica, zespół Guillaina-Barré i leukodystrofie. Powikłania wynikające z długoletniej demielinizacji mogą prowadzić do niepełnosprawności ruchowej, zaburzeń mowy, trudności w połykaniu i znacznego pogorszenia jakości życia. Diagnostyka opiera się na rezonansie magnetycznym, badaniach płynu mózgowo-rdzeniowego, testach immunologicznych i ocenach neurologicznych. Rozpoznanie różnicowe uwzględnia inne choroby układu nerwowego, takie jak guzy, udary czy neuropatie metaboliczne. Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu leków immunomodulujących i immunosupresyjnych, sterydów, przeciwciał monoklonalnych i leków wspierających funkcjonowanie neuronów. Leczenie niefarmakologiczne obejmuje rehabilitację ruchową, fizjoterapię, terapię zajęciową i wsparcie psychologiczne. Rehabilitacja jest konieczna dla podtrzymania sprawności i obejmuje ćwiczenia usprawniające, logopedię i techniki poprawiające pamięć oraz koncentrację. Rokowanie jest zróżnicowane – w niektórych chorobach możliwe jest spowolnienie postępu, w innych brak skutecznej terapii prowadzi do poważnej niepełnosprawności. Profilaktyka pierwotna nie istnieje, ale wtórna obejmuje szybkie rozpoznanie i wczesne rozpoczęcie terapii. Praktyczne wskazówki dla pacjentów obejmują regularne wizyty u neurologa, dbanie o dietę, aktywność fizyczną, higienę snu i wsparcie społeczne. Aktualne badania kliniczne testują nowe leki biologiczne, terapię komórkami macierzystymi i szczepionki modulujące reakcję immunologiczną, co daje nadzieję na skuteczniejsze leczenie w przyszłości.
