Dziecko-rozrabiaka to określenie używane wobec maluchów i starszych dzieci, które przejawiają trudne zachowania, takie jak nadmierna ruchliwość, bunt, agresja, impulsywność czy notoryczne ignorowanie poleceń dorosłych. Nie musi to oznaczać poważnych zaburzeń psychicznych, ale w wielu sytuacjach takie zachowanie stanowi duże wyzwanie dla rodziców, opiekunów oraz nauczycieli. Historia zainteresowania trudnymi zachowaniami dzieci sięga XIX wieku, kiedy pierwsi pedagodzy i psycholodzy, jak Maria Montessori czy Janusz Korczak, opracowywali metody pracy wychowawczej z aktywnymi i nieposłusznymi wychowankami. Przyczyny trudnych zachowań są różnorodne – mogą wynikać z naturalnych faz rozwojowych (bunt dwulatka, bunt nastolatka), cech temperamentu, sposobu wychowania, niewystarczających granic stawianych przez rodziców, a także z przeciążenia bodźcami, braku uwagi dorosłych czy niedostosowanego do wieku otoczenia. Czynniki ryzyka obejmują przemoc w domu, niestabilną sytuację rodzinną, brak konsekwencji wychowawczych, nadmierny dostęp do technologii cyfrowych oraz choroby i zaburzenia psychiczne, w tym ADHD, zaburzenia opozycyjno-buntownicze czy spektrum autyzmu. Objawy trudnych zachowań to częste napady złości, krzyk, ucieczki, niszczenie przedmiotów, prowokowanie innych, niechęć do nauki i wycofywanie się z obowiązków. Trwałe i nasilone objawy mogą prowadzić do powikłań, takich jak pogorszenie relacji rodzinnych, problemy w szkole, stygmatyzacja ze strony rówieśników, a w dalszej perspektywie zaburzenia emocjonalne u dziecka. Diagnostyka trudnych zachowań wymaga najpierw obserwacji przez rodziców i nauczycieli, a następnie konsultacji psychologicznej lub psychiatrycznej, aby wykluczyć zaburzenia rozwojowe czy emocjonalne. Rozpoznanie różnicowe obejmuje naturalne fazy rozwojowe, zaburzenia uwagi, zaburzenia ze spektrum autyzmu i depresję. Leczenie trudnych zachowań polega przede wszystkim na metodach niefarmakologicznych – terapii behawioralnej, wsparciu psychologicznym dla rodziny, treningu umiejętności społecznych oraz terapii grupowej dla dzieci. W poważniejszych przypadkach, gdy trudne zachowania wynikają z ADHD czy innych zaburzeń, włącza się leczenie farmakologiczne. Rehabilitacja rodzinna polega na konsekwentnym stosowaniu metod wychowawczych, ustalaniu jasnych granic, nagradzaniu pozytywnych zachowań oraz uczeniu dziecka regulacji emocji. Rokowanie zależy od przyczyny – większość dzieci przy odpowiednim wsparciu psychologicznym, cierpliwości rodziców i pracy wychowawczej wyrasta z trudnych zachowań. Profilaktyka obejmuje rozwijanie empatycznej i konsekwentnej postawy rodzicielskiej, wzmacnianie więzi emocjonalnych z dzieckiem, ograniczanie bodźców cyfrowych i zachęcanie do aktywności fizycznej oraz kontaktów rówieśniczych. Pacjenci, czyli rodzice, najczęściej pytają, jak reagować na napad złości dziecka – zaleca się zachowanie spokoju, brak kar fizycznych i dawanie dziecku przestrzeni do wyciszenia. Trudne zachowania są szansą do pracy nad relacją, rozwinięciem inteligencji emocjonalnej dziecka i budowaniem silnych podstaw społecznych.
