Gonady to narządy odpowiedzialne za produkcję komórek rozrodczych i hormonów płciowych, czyli jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet. Pełnią one niezwykle istotną rolę zarówno w rozrodzie, jak i w regulacji licznych procesów metabolicznych, psychicznych i biologicznych zachodzących w całym organizmie. Historia badań nad gonadami pokazuje, że już w starożytności wiązano ich funkcje z płodnością i różnicami pomiędzy płciami, a współczesna medycyna dokładnie poznała ich strukturę i mechanizmy hormonalne. Jądra produkują plemniki oraz testosteron, natomiast jajniki produkują komórki jajowe oraz estrogeny i progesteron. Choroby gonad obejmują szeroki wachlarz problemów, od zaburzeń hormonalnych po nowotwory. Do najczęstszych schorzeń jąder należą nowotwory, zapalenia, żylaki powrózka nasiennego, wnętrostwo czy zaburzenia spermatogenezy, które mogą prowadzić do niepłodności. U kobiet częstymi zaburzeniami jajników są torbiele, zespół policystycznych jajników (PCOS), endometrioza, niewydolność jajników czy rak jajnika. Czynniki ryzyka obejmują predyspozycje genetyczne, zaburzenia hormonalne, infekcje, styl życia, dietę, a także czynniki środowiskowe. Objawy chorób gonad mogą być różnorodne i obejmować zaburzenia miesiączkowania, ból w okolicy miednicy lub moszny, objawy androgenizacji, niepłodność, zaburzenia erekcji, obniżone libido czy zmiany w wyglądzie narządów płciowych. Diagnostyka wymaga badań laboratoryjnych, oznaczeń hormonalnych, USG, badań obrazowych i histopatologicznych. Rozpoznanie różnicowe powinno uwzględniać zarówno inne choroby endokrynologiczne, jak i schorzenia narządów sąsiadujących. Leczenie zależy od rodzaju problemu – od terapii hormonalnej, antybiotykoterapii w infekcjach, przez zabiegi chirurgiczne usunięcia torbieli lub guzów, po chemioterapię i radioterapię w przypadku nowotworów. Współczesne badania koncentrują się na nowych metodach leczenia niepłodności, transplantacji gonad oraz terapii celowanej w nowotworach. Pacjenci często pytają, czy choroby gonad mogą zagrażać życiu – w przypadku złośliwych nowotworów rokowanie zależy od wczesności rozpoznania, natomiast większość łagodnych schorzeń ma dobre rokowanie przy odpowiednim leczeniu. Rehabilitacja po zabiegach gonad obejmuje fizjoterapię, wsparcie psychologiczne i monitorowanie gospodarki hormonalnej. Profilaktyka pierwotna to regularne badania, dbanie o zdrowy styl życia, unikanie używek oraz stosowanie szczepień chroniących przed wirusami mogącymi wpływać na płodność, np. HPV. Rokowanie zależy od rodzaju choroby, ale współczesne możliwości diagnostyki i leczenia znacznie zwiększają szansę zachowania płodności i jakości życia.
