HbA1c czyli hemoglobina glikowana to jedno z najważniejszych badań laboratoryjnych stosowanych w diagnostyce i monitorowaniu cukrzycy, odgrywające kluczową rolę w ocenie kontroli glikemii w dłuższym okresie czasu. Badanie to mierzy odsetek hemoglobiny związanej z glukozą, co odzwierciedla średni poziom cukru we krwi w ciągu ostatnich około 8-12 tygodni, czyli tyle, ile wynosi czas życia czerwonych krwinek. Historia badania HbA1c sięga lat 70. XX wieku, kiedy odkryto zależność między stężeniem glukozy a zmianami zachodzącymi w hemoglobinie, a obecnie test ten jest standardem w opiece diabetologicznej. Przyczyny wykonywania badania to chęć oceny ryzyka powikłań cukrzycowych, monitorowanie skuteczności leczenia oraz wczesne wykrywanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Czynniki ryzyka wskazujące na wykonanie HbA1c obejmują nadwagę, otyłość, nadciśnienie, dodatni wywiad rodzinny w kierunku cukrzycy oraz objawy takie jak wzmożone pragnienie, wielomocz i przewlekłe zmęczenie. Typowe wartości referencyjne HbA1c to poniżej 5,7% u osób zdrowych, 5,7-6,4% wskazujące na stan przedcukrzycowy i powyżej 6,5% sugerujące cukrzycę. Objawy towarzyszące podwyższonemu HbA1c to utrata masy ciała, zaburzenia gojenia się ran, częste infekcje i pogorszenie sprawności fizycznej. Powikłania niekontrolowanej glikemii obejmują retinopatię, nefropatię, neuropatię cukrzycową, choroby sercowo-naczyniowe i udary. Diagnostyka różnicowa wymaga uwzględnienia stanów, które mogą zaburzać wynik, jak niedokrwistość hemolityczna, przewlekła utrata krwi czy transfuzje. Leczenie wynikające z nieprawidłowego HbA1c obejmuje modyfikację stylu życia – dietę, aktywność fizyczną – oraz farmakoterapię przeciwcukrzycową taką jak metformina, insulina czy inhibitory SGLT2. Rehabilitacja polega na edukacji diabetologicznej, regularnym pomiarze glikemii i kontroli powikłań w badaniach specjalistycznych. Rokowanie zależy od tego, jak szybko pacjent wdroży leczenie i czy utrzyma właściwy poziom HbA1c poniżej wartości docelowych zalecanych przez lekarza (zwykle <7%). Profilaktyka pierwotna obejmuje zdrowy tryb życia i zapobieganie nadwadze, a wtórna - regularne badania i monitorowanie cukrzycy. Pacjenci często pytają, czy badanie HbA1c można wykonać na czczo - nie trzeba, bo wynik nie zależy od chwilowego poziomu cukru, lecz od średniego stężenia z miesięcy. Nowoczesne badania wskazują, że HbA1c ma znaczenie prognostyczne nie tylko w cukrzycy, ale także w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego, co czyni go uniwersalnym narzędziem diagnostycznym.
