Jet lag, czyli zespół nagłej zmiany strefy czasowej, to zjawisko, które występuje po długich podróżach lotniczych, szczególnie w kierunku wschód–zachód lub zachód–wschód, gdy nasz organizm musi dostosować się do nowych warunków czasowych. Zaburzeniu ulega zegar biologiczny regulowany przez podwzgórze, odpowiedzialny za rytm dobowy snu i czuwania, a także za wydzielanie hormonów takich jak melatonina i kortyzol. Objawy jet lagu obejmują bezsenność lub trudności w utrzymaniu snu, senność w ciągu dnia, drażliwość, obniżoną koncentrację, bóle głowy, zaburzenia trawienia i ogólne zmęczenie. Powagę problemu potwierdza fakt, że niedostosowanie rytmu dobowego może trwać nawet kilka dni, a stopień nasilenia objawów zależy od wieku, indywidualnych predyspozycji oraz kierunku podróży – loty na wschód zwykle wywołują silniejsze objawy niż loty na zachód. Historia badań nad jet lagiem rozpoczęła się wraz z rozwojem lotnictwa długodystansowego w XX wieku, a wraz z nią pojawiła się potrzeba praktycznych sposobów łagodzenia tych dolegliwości. Przyczyny i czynniki ryzyka nasilonego jet lagu to brak wcześniejszego przygotowania, nadużywanie alkoholu, odwodnienie, zaburzenia snu przed podróżą oraz brak ekspozycji na naturalne światło po przylocie. Diagnostyka polega na analizie objawów i wywiadu z pacjentem, nie wymaga badań dodatkowych. W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić inne przyczyny bezsenności, depresję sezonową, zespół przewlekłego zmęczenia, zaburzenia hormonalne i gastroenterologiczne. Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie melatoniny lub krótkotrwałą kurację środkami nasennymi w uzasadnionych przypadkach. Niefarmakologiczne metody są jednak najważniejsze – to dostosowanie snu jeszcze przed podróżą, planowanie przylotu w godzinach dziennych, ekspozycja na światło słoneczne, unikanie ciężkostrawnych posiłków i alkoholu, a także dbanie o nawodnienie. Istotne znaczenie mają także techniki relaksacyjne i regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności po przylocie. W profilaktyce pierwotnej kluczowe jest wcześniejsze przesuwanie pory snu i posiłków o 1–2 godziny dziennie w kierunku nowej strefy czasowej. Profilaktyka wtórna to szybkie reagowanie na pierwsze objawy i stosowanie praktycznych metod dostosowania. Rokowanie jest dobre – jet lag ustępuje samoistnie, gdy zegar biologiczny dostosuje się do nowych warunków. Pacjenci najczęściej pytają, jak długo utrzymują się objawy – zwykle kilka dni, średnio 1 dzień na każde przesunięcie strefy czasowej. Nowoczesne badania wskazują na zastosowanie specjalnych lamp emitujących światło niebieskie oraz nowoczesnych aplikacji, które pomagają planować sen i ekspozycję na światło w zależności od kierunku podróży.
