Osobowość dyssocjalna, znana także jako osobowość antyspołeczna, to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się trwałym wzorcem lekceważenia i naruszania praw innych osób, brakiem empatii i odpowiedzialności społecznej oraz impulsywnością. Osoby z tym typem osobowości często przejawiają zachowania agresywne, manipulacyjne, kłamliwe, a ich relacje są powierzchowne i skupione na doraźnych korzyściach. Początkowe objawy mogą być widoczne już w dzieciństwie jako zaburzenia zachowania – agresja wobec rówieśników, okrucieństwo wobec zwierząt, niszczenie mienia, kradzieże. W dorosłości rozwija się pełny obraz osobowości dyssocjalnej. Przyczyny obejmują czynniki genetyczne, nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu, doświadczenia zaniedbania i przemocy w dzieciństwie oraz środowisko społeczne sprzyjające łamaniu norm. Objawy u dorosłych to brak poczucia winy, brak odpowiedzialności, naruszanie norm prawnych, impulsywność, skłonność do ryzykownych zachowań, brak dbałości o bezpieczeństwo własne i innych. Diagnostyka opiera się na wywiadzie psychiatrycznym i obserwacji zachowania, a różnicowanie obejmuje inne zaburzenia osobowości i psychozy. Leczenie osobowości dyssocjalnej jest trudne, ponieważ pacjenci rzadko zgłaszają się dobrowolnie na terapię. Psychoterapia ma ograniczoną skuteczność, ale stosuje się terapie ukierunkowane na kontrolę agresji i modyfikację zachowań. Czasami stosowana jest farmakoterapia łagodząca objawy współistniejące jak depresja, lęk czy impulsywność. Konsekwencje tego zaburzenia są poważne – częste konflikty z prawem, uzależnienia, zaburzenia relacji, bezrobocie i wykluczenie społeczne. Rokowanie jest niekorzystne, ale przy wsparciu terapeutycznym i odpowiednim środowisku możliwe jest częściowe poprawienie kontroli zachowań. Profilaktyka obejmuje wczesną interwencję w przypadku zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży, zapewnienie stabilnego środowiska rodzinnego i edukację emocjonalną. Praktyczne wskazówki dla otoczenia osób z tym zaburzeniem obejmują zachowanie ostrożności w relacjach, unikanie manipulacji i stałą kontrolę granic. Osobowość dyssocjalna to jedno z najtrudniejszych zaburzeń osobowości, które stanowi wyzwanie nie tylko dla psychiatrii, ale także dla systemu społecznego i prawnego.
