Zaparcia, określane również jako przewlekłe trudności w oddawaniu stolca lub rzadkie wypróżnienia, to jeden z najczęstszych problemów gastroenterologicznych we współczesnym społeczeństwie. Definicja zaparcia obejmuje oddawanie stolca rzadziej niż trzy razy w tygodniu, a także sytuacje, w których defekacja wiąże się z bólem, nadmiernym wysiłkiem, poczuciem niedostatecznego opróżnienia czy zbyt twardą konsystencją mas kałowych. Z historycznego punktu widzenia kłopoty ze stolcem opisywano już w starożytności, a ludzkość od wieków podejmowała próby leczenia ich poprzez diety bogate w błonnik, oleje roślinne czy środki ziołowe. Przyczyny zaparć są wielorakie i obejmują zarówno czynniki związane ze stylem życia, takie jak dieta uboga w błonnik, niedostateczna podaż płynów, brak ruchu, stres i nieregularne posiłki, jak i schorzenia przewlekłe, m.in. choroby metaboliczne jak cukrzyca, zaburzenia tarczycy, choroby neurologiczne, a także przyjmowanie leków, zwłaszcza opioidów, leków przeciwdepresyjnych, przeciwpadaczkowych czy niektórych suplementów żelaza. Typowe objawy to nie tylko wydłużone przerwy między wypróżnieniami, lecz także wzdęcia, uczucie pełności, bóle brzucha, ból przy defekacji, obecność krwi na stolcu wywołanej szczeliną odbytu czy hemoroidami, a także przewlekłe zmęczenie związane z zatrzymywaniem toksyn w organizmie. Diagnostyka wymaga dokładnego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego, niekiedy uzupełnionego kolonoskopią, sigmoidoskopią, badaniami obrazowymi czy testami czynności motoryki jelit. Rozpoznanie różnicowe powinno wykluczać poważniejsze choroby, takie jak rak jelita grubego, choroba Hirschsprunga, przewlekłe zapalne choroby jelit czy zaburzenia przewodnictwa nerwowego. Leczenie zaparć opiera się przede wszystkim na korekcie stylu życia – zwiększeniu spożycia błonnika z warzyw, owoców pełnoziarnistych produktów zbożowych, odpowiedniej podaży płynów, szczególnie wody, a także regularnej aktywności fizycznej. W farmakoterapii stosuje się środki przeczyszczające, takie jak laktuloza, makrogole, środki kontaktowe i osmotyczne, które dobiera się indywidualnie do potrzeb pacjenta. W ciężkich przypadkach możliwe jest stosowanie leków prokinetycznych wspomagających motorykę jelit. Niefarmakologiczne metody obejmują masaż brzucha, techniki oddechowe wspomagające defekację, biofeedback, a w trudnych sytuacjach również interwencje chirurgiczne. Profilaktyka pierwotna obejmuje edukację w zakresie zdrowej diety bogatej w błonnik, systematycznego picia płynów i regularnej aktywności fizycznej, natomiast profilaktyka wtórna dotyczy unikania przewlekłego stosowania leków przeczyszczających i monitorowania pacjentów z chorobami zwiększającymi ryzyko zaparć. Rokowanie w większości przypadków jest dobre, a pacjenci przestrzegający zaleceń dotyczących diety i stylu życia mogą znacząco poprawić komfort codziennego funkcjonowania. Najczęściej zadawane pytania obejmują to, czy zaparcia mogą prowadzić do nowotworów – odpowiedź brzmi, że nie są bezpośrednią przyczyną, ale przewlekłe problemy ze stolcem wymagają diagnostyki, aby nie przeoczyć poważniejszych chorób.
