Program ochrony antybiotyków, znany również jako program racjonalnego stosowania antybiotyków lub tzw. antibiotic stewardship, jest odpowiedzią na narastający globalny problem oporności bakterii na antybiotyki, który stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla współczesnej medycyny i zdrowia publicznego. Antybiotyki od momentu ich odkrycia w pierwszej połowie XX wieku stały się przełomowym narzędziem w walce z zakażeniami bakteryjnymi, ratując miliony istnień. Niestety ich nadużywanie oraz niewłaściwe stosowanie doprowadziło do szybkiej selekcji szczepów opornych, takich jak MRSA, VRE czy bakterie produkujące karbapenemazy. Programy ochrony antybiotyków powstały, aby spowolnić rozwój tego zjawiska, poprawić efektywność terapii oraz chronić skuteczność dostępnych leków dla przyszłych pokoleń. Istotą programów jest kontrola nad procesem przepisywania i stosowania antybiotyków poprzez wdrażanie procedur diagnostycznych, edukację personelu medycznego, monitorowanie lokalnych wzorców oporności, stosowanie krótszych i bardziej celowanych terapii oraz promowanie badań bakteriologicznych przed rozpoczęciem leczenia. Do najważniejszych przyczyn konieczności wdrażania programu należy globalny wzrost zakażeń bakteryjnych trudnych w leczeniu, coraz większa liczba pacjentów hospitalizowanych, intensywne zużycie antybiotyków w weterynarii i hodowli zwierząt, a także dostępność antybiotyków bez recepty w niektórych regionach świata. Z punktu widzenia pacjenta niewłaściwe stosowanie antybiotyków zwiększa ryzyko powikłań, reakcji alergicznych oraz nieskuteczności terapii. Do typowych objawów wskazujących na potrzebę wdrożenia antybiotykoterapii należą objawy zakażeń bakteryjnych takich jak gorączka, ropna wydzielina, podwyższone wskaźniki stanu zapalnego, ale to właściwa diagnostyka laboratoryjna, jak posiewy czy oznaczanie markerów infekcji typu prokalcytonina, decydują o wyborze leku. W ramach programu wykorzystuje się różnorodne metody diagnostyczne, w tym szybkie testy molekularne, które pozwalają wcześniej wykryć bakterie i ich oporności. Leczenie obejmuje dobór antybiotyku możliwie najbardziej celowanego, unikanie terapii empirycznych o szerokim spektrum działania oraz dostosowanie dawki i czasu stosowania. Ważnym elementem jest również edukacja pacjentów dotycząca konieczności przyjmowania pełnych dawek, nieprzerywania terapii i unikania samodzielnego stosowania antybiotyków. Programy te prowadzone są w szpitalach, przychodniach i na poziomie krajowym, a ich celem jest poprawa jakości opieki medycznej i ograniczenie liczby hospitalizacji wynikających z trudnych w leczeniu infekcji. Profilaktyka pierwotna opiera się na szczepieniach, higienie rąk, kontroli zakażeń szpitalnych oraz ograniczeniu kontaktu ze źródłami opornych szczepów. Rokowanie w walce z antybiotykoopornością zależy od konsekwencji wdrażania programów i współpracy lekarzy, pacjentów oraz systemów ochrony zdrowia. Coraz większe znaczenie mają nowe metody terapeutyczne jak bakteriofagi, probiotyki nowej generacji, czy badanie mechanizmów działania peptydów przeciwdrobnoustrojowych, które mogą w przyszłości wspierać klasyczną antybiotykoterapię. Program ochrony antybiotyków to nie tylko kwestia skuteczniejszego leczenia dziś, ale inwestycja w zdrowie całej populacji jutra.
