Przeszczep szpiku kostnego to procedura medyczna polegająca na zastąpieniu uszkodzonego lub chorego układu krwiotwórczego zdrowymi komórkami macierzystymi, które są zdolne do tworzenia nowych elementów krwi i odbudowy odporności pacjenta. Procedura ta znajduje zastosowanie głównie w leczeniu białaczek, chłoniaków, szpiczaka mnogiego, aplazji szpiku czy wrodzonych zaburzeń odporności. Istotą zabiegu jest dostarczenie organizmowi pacjenta zdrowych hematopoetycznych komórek macierzystych po wcześniejszym zniszczeniu chorego szpiku za pomocą chemio- i radioterapii. Przeszczepy dzielą się na autologiczne, kiedy wykorzystuje się komórki pacjenta pobrane i przechowane przed leczeniem, oraz allogeniczne, w których komórki pochodzą od zgodnego dawcy. Dobór odpowiedniego rodzaju przeszczepienia zależy od choroby, stanu pacjenta i rokowania. Zabieg technicznie przypomina transfuzję krwi – komórki są podawane drogą dożylną, a następnie migrują do szpiku kostnego, gdzie rozpoczynają proces tworzenia nowych komórek krwi. Całość procedury poprzedza faza kondycjonowania, mająca na celu oczyszczenie organizmu z komórek nowotworowych oraz przygotowanie układu odpornościowego do akceptacji nowych komórek. Po podaniu komórek rozpoczyna się okres oczekiwania na wszczepienie, który trwa zwykle od kilkunastu dni do kilku tygodni. W tym czasie pacjent wymaga intensywnej opieki lekarskiej, izolacji chroniącej przed infekcjami oraz podawania leków przeciwdrobnoustrojowych. Przeszczep szpiku wiąże się z szeregiem możliwych powikłań, takich jak infekcje, krwawienia, uszkodzenia narządów czy choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi, dlatego procedura ta przeprowadzana jest wyłącznie w wyspecjalizowanych ośrodkach. Pacjenci i ich bliscy najczęściej pytają, na czym dokładnie polega zabieg, jak przebiega pobieranie komórek od dawcy, ile trwa hospitalizacja, jak bolesny jest proces i jakie są szanse na powodzenie. Z perspektywy klinicznej istotne jest monitorowanie pacjenta po przeszczepie, kontrola badań krwi, profilaktyka infekcji oraz długotrwała rehabilitacja. Nowe kierunki badań obejmują wykorzystanie mniej intensywnych protokołów kondycjonujących, które zmniejszają toksyczność zabiegu, oraz rozwój terapii immunologicznych zwiększających skuteczność leczenia. W profilaktyce dla pacjentów podkreśla się konieczność zdrowej diety, unikania kontaktu z patogenami, stosowania szczepień oraz systematycznych wizyt kontrolnych. Rokowanie zależy od rodzaju choroby, jej stadium, typu przeszczepu oraz wystąpienia powikłań, ale dla wielu pacjentów przeszczep szpiku pozostaje jedyną szansą na trwałe wyleczenie. Procedura ta, choć skomplikowana i wymagająca, jest filarem współczesnej hematologii i daje nadzieję tysiącom pacjentów rocznie.
