Punkcja opłucnej, znana również jako torakocenteza, jest procedurą diagnostyczno-terapeutyczną polegającą na nakłuciu jamy opłucnej w celu pobrania płynu do badania lub odbarczenia zalegającego wysięku, ropy bądź powietrza. Ma ona znaczenie zarówno kliniczne, jak i diagnostyczne i od lat stanowi jedno z podstawowych narzędzi w diagnostyce chorób płuc i opłucnej. Historia punkcji opłucnej sięga XIX wieku, kiedy to lekarze zaczęli stosować ją w leczeniu odmy i wysięków związanych z gruźlicą, zapaleniem płuc czy chorobami nowotworowymi. Współcześnie stosowana jest w wielu szpitalach i poradniach pulmonologicznych jako metoda bezpieczna i stosunkowo mało inwazyjna, jeśli wykonywana jest przez doświadczonego specjalistę. Przyczynami konieczności wykonania punkcji są najczęściej obecność płynu w jamie opłucnej spowodowana niewydolnością serca, zapaleniem płuc, nowotworami płuc lub opłucnej, marskością wątroby i powikłaniami krążeniowymi. Do czynników ryzyka zalicza się wiek pacjenta, przewlekłe choroby układu oddechowego i krążenia, a także palenie tytoniu i narażenie na czynniki toksyczne. Objawy, które mogą wskazywać na konieczność wykonania torakocentezy, to duszność, ból w klatce piersiowej, uporczywy kaszel, nierównomierne ruchy klatki piersiowej oraz charakterystyczne stłumienie odgłosu opukowego w badaniu fizykalnym. Przebieg zabiegu jest stosunkowo prosty: pacjent siedzi w pozycji pochylonej, a lekarz po odkażeniu skóry i znieczuleniu miejscowym wprowadza igłę do jamy opłucnej, lokalizując odpowiednie miejsce zwykle pod kontrolą USG. Pobrany płyn poddawany jest analizie biochemicznej, cytologicznej i bakteriologicznej, co pozwala określić charakter wysięku – czy ma on charakter zapalny, nowotworowy, gruźliczy bądź związany z niewydolnością serca. Diagnostyka różnicowa obejmuje rozróżnienie między wysiękiem a przesiękiem, ocenę zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych, a także poszukiwanie komórek nowotworowych. Powikłania zabiegu zdarzają się stosunkowo rzadko, ale mogą obejmować odmy opłucnowe, krwawienia, ból oraz omdlenia. Leczenie związane z punkcją polega na usunięciu nie tylko płynu, ale czasem również wprowadzeniu leków do jamy opłucnej. W rehabilitacji i profilaktyce wtórnej istotne znaczenie ma kontrola choroby podstawowej – np. skuteczne leczenie niewydolności serca, zapalenia płuc, gruźlicy czy chorób nowotworowych. Rokowanie pacjentów zależy od przyczyny gromadzenia się płynu – w przypadku nowotworów jest zwykle poważne, natomiast w przesiękach związanych z niewydolnością serca bywa korzystne, jeśli prowadzi się skuteczne leczenie farmakologiczne. Profilaktyka pierwotna obejmuje przede wszystkim dbanie o zdrowy tryb życia, unikanie palenia i szkodliwych substancji, regularne badania kontrolne oraz szybkie reagowanie na pojawiające się objawy oddechowe. Pacjenci często pytają, czy zabieg jest bolesny – dzięki znieczuleniu zwykle odczuwa się jedynie niewielki dyskomfort. Zainteresowanie wzbudzają także nowe metody diagnostyczne, takie jak wykorzystanie badań genetycznych wysięku w kierunku nowotworów czy immunocytochemii, co pozwala dokładniej rozpoznać przyczynę dolegliwości i lepiej dobrać terapię. Dzięki temu torakocenteza pozostaje wartościową procedurą łączącą walory diagnostyczne i terapeutyczne.
