Schizofrenia paranoidalna to najczęściej spotykana postać schizofrenii, której podstawowym objawem są urojenia i omamy, znacząco wpływające na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Po raz pierwszy szczegółowo opisana w klasyfikacjach psychiatrycznych na przełomie XIX i XX wieku, do dziś pozostaje najczęściej diagnozowanym podtypem schizofrenii w wielu krajach. Epidemiologicznie jest to forma występująca głównie w wieku dorosłym, nieco częściej u mężczyzn niż u kobiet, zazwyczaj rozwijająca się w wieku 25-35 lat. Przyczyny schizofrenii paranoidalnej wiążą się z uwarunkowaniami biologicznymi, m.in. zaburzeniami w układzie dopaminergicznym, podatnością genetyczną oraz czynnikami środowiskowymi, takimi jak przewlekły stres, traumatyczne wydarzenia życiowe, izolacja społeczna czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. Objawy schizofrenii paranoidalnej są stosunkowo charakterystyczne: dominują w niej urojenia prześladowcze, wielkościowe, ksobne lub hipochondryczne, a także omamy wzrokowe i słuchowe, najczęściej w postaci słyszanych głosów komentujących zachowanie chorego. Pacjent często jest przekonany, że obserwuje go otoczenie, że jest kontrolowany przez obce siły, bądź że posiada szczególne zdolności lub misję. Zachowania te prowadzą do głębokiego wyobcowania, konfliktów rodzinnych i społecznych oraz problemów z funkcjonowaniem zawodowym. Rzadziej występuje dezorganizacja myślenia czy zaburzenia ruchowe typowe dla innych form schizofrenii, a funkcje intelektualne długo pozostają względnie zachowane. Przebieg schizofrenii paranoidalnej może być przewlekły lub epizodyczny, z okresami zaostrzeń i remisji. Do powikłań należy ryzyko samookaleczeń, prób samobójczych, nadużywania substancji psychoaktywnych oraz zaburzeń somatycznych wynikających z zaniedbań zdrowotnych. Diagnostyka opiera się na kryteriach ICD-10, ICD-11 oraz DSM-5, badaniu psychiatrycznym, ocenie objawów urojeniowych i omamowych, a także na badaniach dodatkowych wykluczających przyczyny organiczne, jak guzy mózgu czy choroby metaboliczne. Leczenie obejmuje przede wszystkim farmakoterapię w postaci leków przeciwpsychotycznych nowej generacji, takich jak olanzapina, risperidon, kwetiapina czy klozapina w przypadku oporności. Uzupełniająco stosuje się psychoterapię indywidualną, terapię poznawczo-behawioralną nakierowaną na radzenie sobie z objawami psychotycznymi, psychoedukację oraz wsparcie rodzin. Rehabilitacja społeczna i zawodowa ma na celu przywracanie umiejętności społecznych oraz zwiększanie samodzielności pacjenta. Rokowanie jest zróżnicowane – około jedna trzecia pacjentów dobrze reaguje na leczenie i osiąga remisję, u części choroba ma charakter przewlekły z nawrotami, a u innych prowadzi do znacznego upośledzenia funkcjonowania. Profilaktyka pierwotna jest trudna, lecz unikanie uzależnień, dbanie o higienę psychiczną i szybkie reagowanie na objawy psychotyczne poprawiają rokowanie. Najczęściej zadawane pytania dotyczą tego, czy schizofrenia paranoidalna jest uleczalna, jakie są skutki uboczne leków oraz jak długo trzeba je stosować. Aktualne badania koncentrują się na lekach nowej generacji modulujących układ dopaminowy i serotoninowy oraz na metodach neuromodulacyjnych, takich jak przezczaszkowa stymulacja magnetyczna, które mogą poprawić efekty terapii.
