Schizofrenia rezydualna to postać choroby, w której faza aktywnych objawów psychotycznych, takich jak nasilone urojenia czy omamy, ustąpiła, ale wciąż utrzymują się tzw. objawy negatywne i deficyty poznawcze. Termin „rezydualna” odnosi się do tego, że chory pozostaje z resztkowymi objawami, które znacząco wpływają na jego codzienne funkcjonowanie. Epidemiologicznie schizofrenia rezydualna może pojawiać się u pacjentów po przebytych ostrych epizodach choroby, szczególnie w sytuacji, gdy leczenie było skuteczne w redukcji objawów pozytywnych, ale pozostawiło trwałe problemy w sferze emocjonalnej, społecznej i poznawczej. Do czynników ryzyka należą długoletni przebieg schizofrenii, niewystarczająca odpowiedź na leczenie, wielokrotne nawroty oraz opóźnione rozpoczęcie terapii. Objawy schizofrenii rezydualnej obejmują głównie apatię, brak motywacji, anhedonię, spłycenie emocjonalne, zaburzenia koncentracji, obniżoną zdolność do planowania i wykonywania zadań oraz wycofanie społeczne. U pacjentów obserwuje się ubóstwo mowy i brak ekspresji emocjonalnej, a codzienne życie często ogranicza się do podstawowych czynności. Przebieg schizofrenii rezydualnej jest przewlekły, a możliwość powrotu do wcześniejszego poziomu funkcjonowania bywa ograniczona. Powikłania obejmują pogłębianie izolacji, trudności w relacjach interpersonalnych, uzależnienia, a także zwiększone ryzyko depresji i prób samobójczych. Diagnostyka schizofrenii rezydualnej polega na obserwacji objawów pod kątem obecności utrwalonych deficytów po przebytych epizodach psychotycznych, przy braku nasilonych objawów pozytywnych. Różnicowanie obejmuje depresję, zaburzenia adaptacyjne, otępienia oraz inne postacie schizofrenii. Leczenie koncentruje się na utrzymywaniu stabilności psychiatrycznej i redukcji objawów negatywnych. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne, najczęściej nowej generacji, a dodatkowo leki przeciwdepresyjne i stabilizatory nastroju, jeśli występują zaburzenia afektywne. Kluczową rolę odgrywają terapie psychospołeczne, wsparcie rodzin, psychoedukacja i rehabilitacja kognitywna. Treningi umiejętności społecznych, zajęcia terapeutyczne i programy integracji zawodowej pozwalają na poprawę jakości życia pacjentów. Rokowanie w schizofrenii rezydualnej zależy od stopnia utrzymujących się deficytów, jednak wczesne leczenie i ścisła współpraca z zespołem lekarzy i terapeutów mogą znacznie poprawić rokowania i umożliwić częściowy powrót do aktywności społecznej i zawodowej. Profilaktyka wtórna polega na systematycznym przyjmowaniu leków, kontroli psychiatrycznej i dbaniu o stabilny tryb życia. Pacjenci i ich bliscy często pytają, czy schizofrenia rezydualna oznacza nieodwracalne zmiany – w wielu przypadkach część objawów może ulec złagodzeniu dzięki postępom terapii i rehabilitacji. Nowoczesne badania kliniczne skupiają się na neurostymulacji, modulacji układu glutaminergicznego oraz lekach poprawiających funkcje poznawcze, co daje nadzieję na skuteczniejsze metody terapii w przyszłości.
