Sen polifazowy to alternatywny model snu, w którym doba dzielona jest na kilka krótszych drzemek zamiast jednolitego, tradycyjnego snu nocnego. Historia zainteresowania tym tematem sięga wieków, ponieważ w różnych kulturach, jak np. wśród marynarzy czy wojskowych, sen polifazowy był koniecznością ze względu na warunki życia. Współcześnie eksperymentują z nim osoby chcące zwiększyć produktywność lub skrócić czas snu. Epidemiologicznie jest to jednak zjawisko marginalne, stosowane przez niewielką grupę ludzi. Czynniki ryzyka stosowania takiego trybu snu obejmują wysokie obciążenie psychiczne, pracę zmianową i dostęp do materiałów promujących produktywność kosztem zdrowia. Typowe objawy niewłaściwego stosowania snu polifazowego to przewlekłe zmęczenie, problem z koncentracją, spadek odporności. Nietypowe objawy obejmują objawy depresyjne, drażliwość i zaburzenia hormonalne. Powikłania długoterminowe mogą być poważne i obejmują choroby sercowo-naczyniowe, osłabienie układu odpornościowego i zaburzenia metaboliczne. Diagnostyka zaburzeń snu opiera się na wywiadzie, badaniach polisomnograficznych i ocenie rytmu dobowego. Rozpoznanie różnicowe powinno uwzględniać bezsenność, narkolepsję, zaburzenia lękowe. Leczenie polega zwykle na powrocie do snu monofazowego lub bifazowego, stosunku higieny snu i psychoterapii, jeśli pojawia się uzależnienie od nienaturalnych schematów. Postępowanie niefarmakologiczne obejmuje praktyki higieny snu, stały rytm dnia, ograniczenie ekranów, a rehabilitacja organizmu polega na wyrównaniu rytmu nocnego i odzyskaniu pełnej fazy REM, istotnej dla regeneracji mózgu. Rokowanie po zaprzestaniu eksperymentów jest dobre, jednak długotrwałe próby spania polifazowego mogą w przyszłości zwiększać ryzyko chorób cywilizacyjnych. Profilaktyka obejmuje edukację o higienie snu. Pacjenci i młode osoby często pytają, czy sen polifazowy może zwiększyć wydajność – krótkoterminowo może sprawiać takie wrażenie, ale długoterminowe skutki są niekorzystne. Badania naukowe potwierdzają brak bezpieczeństwa takiego trybu snu, dlatego jest on odradzany w praktyce.
