Stwardnienie rozsiane, określane skrótem SM, to przewlekła choroba autoimmunologiczna ośrodkowego układu nerwowego, w której układ odpornościowy atakuje osłonki mielinowe włókien nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym, prowadząc do powstawania ognisk demielinizacyjnych i zaburzeń w przewodnictwie nerwowym. Choroba ta najczęściej ujawnia się u młodych dorosłych, zwłaszcza kobiet w wieku 20-40 lat, i jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności neurologicznej w tej grupie wiekowej. Historia stwardnienia rozsianego sięga XIX wieku, kiedy po raz pierwszy opisano charakterystyczne zmiany w tkance nerwowej, a współczesne badania epidemiologiczne wskazują na większe rozpowszechnienie choroby w krajach o klimacie umiarkowanym i mniejszą częstość w rejonach bliżej równika, co sugeruje rolę czynników środowiskowych i niedoboru witaminy D. Przyczyny SM nie są do końca poznane, jednak wiadomo, że choroba ma charakter wieloczynnikowy – kluczową rolę odgrywają predyspozycje genetyczne, zaburzenia w układzie immunologicznym, infekcje wirusowe, w tym wirusem EBV, oraz czynniki środowiskowe takie jak niedobór witaminy D czy palenie tytoniu. Objawy stwardnienia rozsianego są bardzo zróżnicowane i mogą obejmować zaburzenia widzenia, drętwienia i mrowienia kończyn, osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia równowagi, problemy z chodzeniem, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia pamięci, koncentracji i nastroju, a także problemy z pęcherzem moczowym. Choroba przebiega zazwyczaj w formie rzutowo-remisyjnej, z okresami zaostrzeń i remisji, ale u części chorych przyjmuje postać postępującą, prowadzącą do stopniowego narastania niepełnosprawności. Powikłania SM obejmują znaczne ograniczenie samodzielności, depresję, wtórne infekcje oraz komplikacje związane z ograniczoną mobilnością. Diagnostyka opiera się głównie na badaniach rezonansu magnetycznego, które ujawniają charakterystyczne ogniska demielinizacji w mózgu i rdzeniu, badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego w celu wykrycia prążków oligoklonalnych, oraz szczegółowej ocenie neurologicznej. W terapii stosuje się leki modyfikujące przebieg choroby, takie jak interferony beta, octan glatirameru, natalizumab, fingolimod, teriflunomid czy ocrelizumab, dzięki którym można znacząco zmniejszyć częstość rzutów i spowolnić progresję niepełnosprawności. W nowych badaniach klinicznych analizowane są również terapie komórkowe, leki przeciwciała monoklonalnych ukierunkowane na limfocyty B i T oraz szczepionki przeciw EBV. Leczenie objawowe obejmuje stosowanie leków zmniejszających spastyczność, poprawiających koordynację i redukujących zmęczenie, a także fizjoterapię, terapię zajęciową i wsparcie psychologiczne. Rokowanie chorych jest bardzo zróżnicowane, jednak dzięki nowoczesnym terapiom coraz więcej pacjentów może prowadzić aktywne życie zawodowe i społeczne. Pacjenci często pytają, czy stwardnienie rozsiane jest chorobą śmiertelną – nie, ale w ciężkich przypadkach prowadzi do znacznego ograniczenia funkcjonowania. Profilaktyka wtórna polega na unikaniu czynników zaostrzających, takich jak infekcje, stres, przegrzewanie oraz palenie. Nowe kierunki badań dają nadzieję na skuteczniejsze leczenie i być może zahamowanie choroby w przyszłości, dlatego wczesne rozpoznanie i wdrożenie nowoczesnej terapii jest kluczowe dla rokowania i jakości życia osób ze stwardnieniem rozsianym.
