Usunięcie jajników, czyli owariektomia, to zabieg chirurgiczny polegający na całkowitym lub częściowym usunięciu jednego lub obu jajników, który stosowany jest w różnych sytuacjach klinicznych od ponad stu lat i stanowi ważny element w leczeniu chorób ginekologicznych i onkologicznych. Wskazania do usunięcia jajników obejmują m.in. nowotwory złośliwe jajników, profilaktykę u kobiet z wysokim ryzykiem genetycznym noszących mutacje BRCA1 lub BRCA2, zmiany łagodne, takie jak torbiele, endometrioza, czy powikłania zapalne. Zabieg może też towarzyszyć innym operacjom w obrębie narządu rodnego, np. przy usuwaniu macicy. Historia wykorzystywania owariektomii w profilaktyce raka piersi i jajnika pokazuje, jak duże znaczenie miała ona w redukcji ryzyka zachorowania u kobiet z obciążeniem rodzinnym. Do czynników ryzyka decydujących o konieczności owariektomii należą mutacje genetyczne, obecność guzów, przewlekłe choroby zapalne miednicy mniejszej czy ciężkie powikłania hormonalne. Objawy powiązane z koniecznością rozważenia usunięcia jajników to dolegliwości bólowe w podbrzuszu, zaburzenia miesiączkowania, powiększenie brzucha czy gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia wynikające z krwawienia do jamy otrzewnej. Zabieg najczęściej przeprowadza się metodą laparoskopową lub klasyczną laparotomią, a o wyborze decyduje rozległość zmian i stan pacjentki. Powikłania obejmują krwawienia, infekcje, zrosty czy problemy hormonalne pooperacyjne. Konsekwencją usunięcia obu jajników jest nagła menopauza z objawami takimi jak uderzenia gorąca, poty, zmiany nastroju, suchość pochwy, zwiększone ryzyko osteoporozy i chorób sercowo-naczyniowych. Diagnostyka przedzabiegowa obejmuje badania obrazowe takie jak USG transwaginalne, rezonans magnetyczny, markery nowotworowe oraz badanie histopatologiczne. W rozpoznaniu różnicowym uwzględnia się zmiany łagodne i wtórne guzy z innych narządów. Leczenie po owariektomii może obejmować hormonalną terapię zastępczą, niefarmakologiczne sposoby łagodzenia objawów menopauzalnych jak dieta bogata w fitoestrogeny czy aktywność fizyczna, a także rehabilitację psychologiczną. Profilaktyka wtórna skupia się na regularnych badaniach ginekologicznych, a profilaktyka pierwotna obejmuje badania genetyczne i kontrolę czynników ryzyka nowotworów. Rokowanie po usunięciu jajników zależy od choroby podstawowej i stopnia zaawansowania, a jakość życia pacjentek bywa obniżona zwłaszcza w przypadku braku odpowiedniej terapii wspomagającej. Obecnie prowadzone są badania nad lepszymi metodami modulacji hormonalnej oraz wsparcia dla kobiet po owariektomii, co otwiera nowe możliwości terapeutyczne.
