Zespół otępienny to złożone zaburzenie charakteryzujące się postępującą utratą funkcji poznawczych, takich jak pamięć, myślenie, orientacja i zdolność do wykonywania codziennych czynności. Choroba ta objawia się stopniowym pogorszeniem zdolności umysłowych, które znacznie wpływają na jakość życia pacjenta oraz jego otoczenia. Pierwsze opisy otępienia pochodzą z XIX wieku, a obecnie stanowi jedną z głównych przyczyn niesamodzielności u osób starszych na całym świecie. Przyczynami zespołu otępiennego mogą być różne schorzenia, w tym choroba Alzheimera, otępienie naczyniowe, otępienie czołowo-skroniowe, choroba Parkinsona z otępieniem czy inne rzadkie stany neurologiczne. Do czynników ryzyka należą podeszły wiek, genetyka, choroby naczyniowe, urazy głowy, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca oraz niezdrowy styl życia. Objawy są zróżnicowane i obejmują nie tylko zaburzenia pamięci krótkotrwałej, ale także problemy z mową, trudności z rozumieniem otoczenia, zaburzenia emocjonalne, apatię, drażliwość oraz zaburzenia zachowania. Przebieg otępienia może być różny, od wolno postępującego do szybkiego, w zależności od rodzaju choroby i indywidualnych predyspozycji, a powikłania obejmują całkowitą utratę samodzielności, konieczność opieki całodobowej i poważne ryzyko infekcji. Diagnostyka zespołu otępiennego opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu neurologicznym, testach neuropsychologicznych oraz badaniach obrazowych mózgu takich jak MRI czy CT, a w niektórych przypadkach także badaniach laboratoryjnych i genetycznych. Rozpoznanie różnicowe wymaga wykluczenia innych przyczyn zaburzeń poznawczych, jak depresja, zaburzenia metaboliczne, infekcje czy leki. Leczenie zespołu otępiennego jest wieloaspektowe i obejmuje farmakoterapię stosowaną przede wszystkim w chorobie Alzheimera (inhibitory acetylocholinoesterazy, memantyna), terapię objawową oraz wsparcie rehabilitacyjne i psychoterapeutyczne. Niefarmakologiczne metody to ćwiczenia poznawcze, terapia zajęciowa, adaptacja środowiska oraz wsparcie dla opiekunów. Profilaktyka wtórna polega na kontroli chorób towarzyszących i zdrowym stylu życia, natomiast profilaktyka pierwotna koncentruje się na utrzymaniu aktywności fizycznej i umysłowej oraz zdrowej diety. Rokowanie zmienia się w zależności od przyczyny otępienia, ale generalnie jest to schorzenie postępujące, które stopniowo ogranicza samodzielność pacjenta. Ważnym elementem jest edukacja pacjentów i ich rodzin, wsparcie psychospołeczne oraz dostęp do nowoczesnych terapii i badań klinicznych, które skupiają się na spowolnieniu postępu choroby i poprawie jakości życia. Pacjenci powinni unikać stresu, dbać o regularne spożywanie leków i uczestniczyć w zajęciach usprawniających funkcje poznawcze. W ostatnich latach rozwijane są innowacyjne metody terapii, takie jak terapia genowa czy stosowanie biomarkerów do wcześniejszej diagnostyki i personalizacji leczenia, co daje nadzieję na skuteczniejsze zarządzanie zespołem otępiennym.
