Zespół popunkcyjny to nieprzyjemne powikłanie neurochirurgiczne pojawiające się po wykonaniu punkcji lędźwiowej, polegające na bólu głowy i okolicy kręgosłupa, wywołanym przeciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego poprzez miejsce wkłucia. Problem ten został po raz pierwszy opisany w połowie XX wieku, a jego zachorowalność szacowana jest na kilka procent wszystkich pacjentów poddawanych punkcji. Przyczyny zespołu wiążą się z uszkodzeniem opony twardej oraz utratą normowej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego, co prowadzi do obniżenia ciśnienia śródczaszkowego. Czynniki ryzyka obejmują niewłaściwą technikę punkcji, użycie grubych igieł, powtarzanie zabiegu, a także predyspozycje anatomiczne pacjenta. Typowe objawy to silny, nasilający się w pozycji stojącej ból głowy, promieniujący do karku i ramion, często towarzyszą nudności, zawroty głowy i szumy uszne. Objawy mogą trwać od kilku dni do kilku tygodni, a przewlekły przebieg niesie ryzyko powikłań takich jak krwiak podpajęczynówkowy czy infekcje. Diagnostyka opiera się na obrazowaniu MRI oraz ocenie klinicznej objawów i historii wykonanej punkcji. Rozpoznanie różnicowe wymaga wykluczenia innych przyczyn bólu głowy, takich jak migrena czy zapalenie opon mózgowych. Leczenie zespołu popunkcyjnego obejmuje przede wszystkim zachowawcze metody: duże spożycie płynów, odpoczynek w pozycji leżącej, stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. W przypadkach opornych stosuje się autoprzeszczep tłuszczowy do miejsca nakłucia (blood patch), który zapobiega dalszym przeciekom płynu mózgowo-rdzeniowego. Rehabilitacja koncentruje się na stopniowym powrocie do aktywności i monitorowaniu symptomów. Profilaktyka wtórna polega na zastosowaniu odpowiedniej techniki punkcji i dobraniu właściwego sprzętu medycznego. Rokowanie jest z reguły dobre, jednak u części pacjentów może wystąpić nawrót objawów. Jakość życia chorych zależy od skuteczności leczenia oraz czasu rekonwalescencji. Profilaktyka pierwotna skupia się na edukacji personelu medycznego oraz minimalizacji niepotrzebnych punkcji. Praktyczne wskazówki dla pacjentów to unikanie gwałtownych ruchów, intensywnego wysiłku fizycznego oraz stosowanie się do zaleceń lekarza. W ostatnich latach badania kliniczne eksplorują nowe metody leczenia, takie jak zastosowanie biomateriałów uszczelniających lub innowacyjne techniki obrazowania ułatwiające szybką diagnozę zespołu. Pacjenci powinni być świadomi możliwych objawów i w razie ich wystąpienia niezwłocznie zgłosić się do specjalisty.
