Zjawisko Purkiniego to efekt fizjologiczny dotyczący percepcji barw w zależności od poziomu oświetlenia, opisany po raz pierwszy w XIX wieku przez czeskiego fizjologa Jana Evangelistę Purkyně. Polega ono na tym, że w warunkach słabego oświetlenia zdolność rozróżniania kolorów ulega zmianie – barwy czerwone stają się mniej wyraźne, podczas gdy barwy niebieskie i zielone wydają się bardziej intensywne. Mechanizm tego zjawiska związany jest z funkcjonowaniem pręcików i czopków w siatkówce oka – przy słabym świetle aktywność czopków odpowiedzialnych za widzenie barwne spada, a dominują pręciki, które są bardziej wrażliwe na krótsze fale świetlne. Choć zjawisko Purkiniego jest procesem naturalnym i nie jest chorobą, może stanowić wyzwanie dla osób pracujących przy zmiennym oświetleniu, kierowców czy osób z zaburzeniami widzenia. Objawy to subiektywne odczucie zmiany nasycenia barw przy coraz słabszym świetle, co może prowadzić do zmęczenia wzroku, trudności w rozróżnianiu szczegółów i pogorszonego komfortu widzenia. Diagnostyka problemów związanych z tym zjawiskiem obejmuje badania okulistyczne, testy ostrości widzenia i widzenia barwnego. Różnicowanie dotyczy wykluczenia poważniejszych chorób oka, takich jak zwyrodnienie plamki żółtej czy retinopatie. Leczenie specyficzne nie jest konieczne, jednak w praktyce stosuje się środki wspomagające komfort widzenia – odpowiednie oświetlenie stanowiska pracy, ochrona oczu przed długotrwałym wysiłkiem, regularne przerwy przy pracy przy komputerze, a także suplementacja diety w witaminy A, C, E oraz luteinę i zeaksantynę wspierające zdrowie siatkówki. Profilaktyka obejmuje dbanie o higienę wzroku, właściwe nawilżenie oczu, unikanie palenia papierosów i nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV. Rokowanie dla osób obserwujących efekt Purkiniego jest dobre, ponieważ jest to zjawisko fizjologiczne niewymagające leczenia, jednak może być wskaźnikiem, aby kontrolować zdrowie oczu u okulisty. Najczęściej pacjenci pytają, czy zjawisko Purkiniego oznacza chorobę – odpowiedź brzmi nie, jest to naturalny proces związany z funkcją siatkówki. Nowoczesne badania okulistyczne analizują to zjawisko w kontekście ergonomii pracy i bezpieczeństwa, szczególnie dla osób pracujących w warunkach nocnych.
